4 Febbraio 2009
DOBBIAMO DIRCI CRISTIANI PAROLA DI UN LIBERALE
Sen. Marcello Pera parla con Włodzimierz Rędzioch del suo novo libro
I primi di dicembre è stato pubblicato il nuovo libro del senatore Marcello Pera intitolato “Perchè dobbiamo dirci cristiani. Il liberalismo, l’Europa, l’etica”. L’opera è accompagnata dalla lettera che Benedetto XVI ha scritto all’Autore. E’ un fatto molto raro e significativo, ma per il filosofo italiano non nuovo, tenendo conto che il suo rapporto con il card. Joseph Ratzinger/Benedetto XVI ha già una lunga storia. Il primo atto di questa serie sono le due conferenze che il Presidente Pera e il Cardinale Ratzinger hanno tenuto rispettivamente il 12 e il 13 maggio 2004 all’Università Lateranense e nella Sala del Capitolo del Senato. A queste due conferenze fece seguito lo scambio di due lettere di approfondimento e il tutto è stato pubblicato ancora nel 2004 da Mondadori in un libro dal titolo Senza radici.
Europa, relativismo, cristianesimo, islam: come si vede, sono almeno in buona parte i temi del libro che presentiamo questa sera e della lettera del Papa. Poi Benedetto XVI affidò a Marcello Pera l’introduzione al suo libro L’Europa di Benedetto nella crisi delle culture, uscito nel maggio 2005 presso l’Editore Cantagalli, che raccoglieva alcuni suoi interventi da Cardinale, tra cui l’ultimo pronunciato a Subiaco il 1�º aprile 2005, il giorno precedente alla morte di Giovanni Paolo II, nel quale era contenuto l’invito, rivolto agli amici non credenti, a cercare comunque di vivere e indirizzare la propria vita veluti si Deus daretur, come se Dio ci fosse. E il Presidente Pera intitolava la sua introduzione “Una proposta da accettare”. Ancora, il 15 ottobre 2005, in occasione di un convegno della Fondazione Magna Carta su libertà e laicità, Benedetto XVI inviò al Presidente Pera una lettera assai significativa nella quale proponeva una laicità “sana” e “positiva”.
– Sen. Pera, quando ha conosciuto l’attuale Pontefice e che cosa significa per Lei, filosofo laico, il rapporto con Joseph Ratzinger, sacerdote, teologo ed oggi, Papa?
– L’ho conosciuto dopo che fui eletto Presidente del Senato italiano nel 2001. Ho da subito apprezzato la sua vasta cultura e la sua logica. Per me ha avuto un grande significato non solo personale ma anche intellettuale. Da filosofo delle scienza ho sempre avversato il relativismo epistemologico di certa parte della filosofia contemporanea. Incontrando Ratzinger e approfondendo i temi da lui stesso affrontati in questi anni ho spostato la mia attenzione sul relativismo morale. Ricordo anche che il relativismo fu oggetto di un incontro privato per me memorabile che ebbi con Giovanni Paolo II.
– Già il titolo del suo libro indica i maggiori argomenti che Lei affronta. Primo di essi è il liberalismo”. Esiste un liberalismo che non è anticristiano, che non percepisce il cristianesimo come una forza retrograda, avversa al progresso dell’uomo e della società?
– Il vero Liberalismo non è anticristiano. Di più. Il liberalismo deve riconoscere il suo debito culturale nei confronti del cristianesimo. Due valori cardine del liberalismo derivano proprio dalla Bibbia. Primo: Dio ci ha fatto a sua immagine e somiglianza: cosí e’ nato il concetto di dignità della persona. Secondo: Dio ci ha svelato la verità: da ciò derivano la responsabilità e la libertà. Friederich von Hayek, uno dei più grandi pensatori liberali, una volta disse: �«Sono convinto che, se la frattura fra il vero liberalismo e le convinzioni religiose non sarà sanata, non ci sarà alcuna speranza per la rinascita delle forze liberali�».
– Per Benedetto XVI oggi il relativismo è uno dei mali dell’Occidente, ma per la maggioranza dei liberali, è il fondamento” della democrazia. Lei cosa ne pensa?
– Il relativismo è la dottrina di chi ritiene che ogni idea, azione, credenza sia degna di rispetto e vada tollerata per il solo fatto che, essendo espressione del modo di pensare di una certa comunità, può essere giudicata solo mediante criteri interni a quella comunità. In altri termini, non esistono valori e criteri di valore validi per tutte le culture. Tutto si può dire e fare se qualcuno lo dice e lo fa. Sembra il trionfo della libertà assoluta, ma non è cosí. Fermiamoci a ragionare. Pensiamo a gruppi o intere comunità che praticano l’infibulazione, la poligamia, i matrimoni combinati, oppure l’incesto, l’eugenetica o la legge del taglione. Io non credo che noi dovremmo tollerare queste pratiche in nome dell’idea relativistica che ciascuno ha le proprie credenze. In particolare, credo che la democrazia abbia bisogno di valori fondativi che non possono essere messi in discussione. Dopotutto, se fossimo davvero relativisti, che senso avrebbero le carte internazionali dei diritti umani, che tutti in Occidente, relativisti compresi, vogliono? I relativisti si contraddicono: negano quello che predicano.
– Da mezzo secolo assistiamo al processo dell’unificazione del nostro continente. L’impulso a questo processo fu dato dall’azione di politici cattolici come Konrad Adenauer, Alcide De Gasperi, Robert Schuman, che volevano creare un’Europa pacificata ed unita con l’anima cristiana. Oggi nel parlamento dell’Unione Europea domina il blocco delle forze politiche ed ideologiche socialisti, comunisti, verdi, radicali ed anche liberali che hanno la visione del mondo e dell’uomo opposta al cristianesimo (lo riflettono leggi e documenti prodotti” a Bruxelles). Che cosa è successo con il nostro continente in questi ultimi decenni?
– à successo che l’Europa, a differenza dell’America, ha dimenticato le proprie radici cristiane, ha mortificato la propria identità. Ormai imperversano il relativismo e il laicismo che tentano di ghettizzare l’elemento religioso. Questo è un errore perchè la religione cristiana ci ha dato alcuni dei principi cardine della nostra civiltà che ci hanno permesso di costruire le nostre democrazie liberali. Non a caso, quando l’uomo ha espulso la religione dalla società durante il nazismo e il comunismo – ha trasformato il mondo nell’inferno. Il paradiso in terra è un ideale che non può mai essere completamente soddisfatto. Ma nei periodi in cui siamo tornati pagani noi abbiamo costruito l’inferno in terra. Giovanni Paolo II aveva ben visto questo esito possibile in Europa, purtroppo questa è una battaglia che non gli riuscí di vincere.
– La Polonia non ha recentemente una buona stampa in Europa: siamo visti come europeisti” tiepidi e critici. In realtà a tanti Polacchi non piace il posto che viene riservato nell’UE alla Chiesa, al patrimonio cristiano del continente, ai politici cattolici (vedi caso Buttiglione), insomma non piace come vanno le cose a Bruxelles. Per tanti Polacchi questa UE assomiglia troppo alla costruzione del vecchio blocco comunista. Sbagliano?
– Non sbagliano. E non e’ un caso se anche un’altra nazione fieramente cristiana come l’Irlanda ha bocciato la costituzione europea. I capi di stato e di governo europei queste cose le sanno e perciò si comportano da dittatori “illuminati”: non ci fanno mai discutere, partecipare, votare. Lavorano in “vertici” chiusi e costruiscono un’Europa senza il popolo europeo. Il risultato è che questa Unione Europea cosi’ come e’ priva di ideali, senza riferimenti culturali, senza una politica estera comune non piace e non entusiasma nessuno. E’ solo un centro di regolamentazione burocratica. Un giacimento di regolamenti che ingessano la vita degli europei senza migliorare effettivamente la vita dei cittadini europei. O l’Europa decide di ripartire dalla sua identita’ e salvaguarda le proprie radice politiche, religiose e culturali oppure sara’ inevitabilmente condannata a soccombere sullo seenario mondiale rispetto a contendenti che, invece, sono ben attenti a valorizzare le proprie identita’. Lo dico anche diversamente: o l’Europa diventa un autentico bisogno degli europei, una necessità, un ideale per cui è giusto lottare, oppure sarà avvertita come un ostacolo e un mito vuoto. Quei politici e intellettuali, penso in particolare al “patriottismo costituzionale” di Habermas, che vogliono costruire la Costituzione europea su principi astratti scritti su una carta a cui nessuno ha diritto di partecipare dovrebbero ricordarsi dell’America, della sua Dichiarazione di indipendenza e Costituzione. E se volessero per una volta riflettere sulla identità europea e sul ruolo della religione cristiana nella fondazione dei diritti fondamentali, pensino alla Costituzione polacca.
– Uno dei miti della sinistra europea oggi è il multiculturalismo. La sinistra ed anche certi ambienti liberali dicono che non possiamo insistere sulle radici cristiane del continente e sul ruolo del cristianesimo perchè l’Europa è già e sarà sempre di più multireligiosa, multietnica e multiculturale. Siamo condannati a perdere la nostra identità cristiana per costruire la società multiculturale?
– Uomini, popoli e culture differenti possono e devono convivere e mischiarsi, ma le identita’ su vasta scala vanno preservate e i valori della nostra civilta’ vanno difesi. Il multiculturalismo e’ l’altra faccia del relativismo: tutto uguale, tutto indistinto, nessuna scala di valori, solo costumi locali e diritti di gruppo.
– Oriana Fallaci, la sua grande connazionale, passò gli ultimi anni della sua vita scrivendo i libri nei quali ci metteva in guardia contro il pericolo dell’islamizzazione dell’Europa. Anche Lei avverte tale pericolo?
– L’Islam e’ una grande civilta’ che ovviamente non va demonizzata o avversata nel suo complesso. Gli islamici che arrivano in Europa rimangono fieramente ancorati alle proprie radici e tendono a costruire degli “islam nazionali”. Questo è comprensibile e anche ragionevole, diventa invece rischioso quando gli islam nazionali non riconoscono valori e princípi tipicamente europei, perchè ciò crea ostacolo all’integrazione. Gli europei dovrebbero insistere nella difesa della loro identità, come è iscritta nelle loro costituzioni, invece sembrano vergognarsi delle loro radici e le mortificano. Non solo non lavorano per integrare davvero gli immigrati. In piu’ evitano di chiedere che gli stessi Paesi islamici da cui arrivano gli immigrati garantiscano la liberta’ religiosa ai cristiani che vi risiedono. C’e’ una pericolosa asimmetria che rischia di indebolire l’Europa.
– Torniamo all’argomento centrale del suo libro. Lei spiega perchè bisogna riconoscere il legame tra il vero liberalismo e il cristianesimo. Potrebbe spiegarlo in modo conciso anche ai nostri lettori?
– Dal cristianesimo son scaturiti i valori che hanno fatto grande la nostra civiltà. E il liberalismo si fonda su quei principi. Attaccare il cristianesimo, mortificarlo, costringerlo nella sfera privata, indebolisce anche quei valori di cui parlavo prima la dignità della persona e la libertà di cui si nutre liberalismo. Tagliate le radici, tradito il liberalismo che ci ha reso prosperi e liberi, che cosa rimarrà della nostra civiltà? Per questo, tutti, anche i non credenti, devono riconoscersi nel cristianesimo da un punto di vista culturale e dei valori. “Devono”, naturalmente nel senso “se vogliono salvare le libertà di cui godono”.
– Lei ha accolto l’appello del card. Ratzinger rivolto ai non credenti di vivere veluti si Deus daretur, come se Dio ci fosse. Convincerà gli altri a seguirLa?
– Con questa proposta molto importante, Papa Ratzinger si è posto all’avanguardia nel rapporto con i laici e i non credenti rispetto a tutti i suoi predecessori. Esortandoci a seguire l’esortazione filosofica e morale di Pascal e Kant di vivere “come se Dio esistesse” (velut si Deus daretur) ha aperto un ponte verso tutti gli uomini che non hanno avuto il dono della fede. Personalmente, la ritengo una soluzione condivisibile perchè lungimirante: in questo modo possiamo essere responsabili delle nostre azioni. Se Dio esiste, ci sono limiti che dobbiamo darci e rispettare. Nell’affrontare la vita di ognuno di noi, nell’approvare leggi, nell’organizzare la società, non possiamo conferirci un potere e una libertà assoluti. Ci sono limiti che dobbiamo darci e c’è un orizzonte di valori che non dobbiamo mettere in discussione. La negazione del cristianesimo agisce come una droga: lí per lí provoca euforia e senso di onnipotenza, poi genera frustrazione e depressione.
Włoski liberał wyjaśnia
Dlaczego wszyscy musimy uważać się za chrześcijan
Z włoskim senatorem Marcello Perą o jego najnowszej książce rozmawia Włodzimierz Rędzioch
W pierwszych dniach grudnia 2008 r. ukazała się we Włoszech książka Marcello Pery, wybitnego filozofa i senatora, zatytułowana Dlaczego musimy uważać się za chrześcjan. Liberalizm, Europa, etyka” (Perchè dobbiamo dirci cristiani. Il liberalismo, l’Europa, l’etica”). Tekst włoskiego liberała poprzedzony jest listem od Benedykta XVI. To wydarzenie wyjątkowe i wielce znaczące, chociaż w przypadku sen. Pery nienowe, zważywszy na fakt, że intelektualne kontakty filozofa z kard. Josephem Ratzingerem Benedyktem XVI mają długą historię. Ich pierwszym etapem były dwie konferencje �wczesnego prefekta Kongregacji Nauki Wiary i marszałka Senatu Republiki Włoskiej, kt�re odbyły się na Uniwersytecie Laterańskim (12 maja 2004 r.) i w siedzibie Senatu (13 maja 2004 r.). Nastąpiła po nich wymiana korespondencji między kardynałem a senatorem. Całość natomiast została opublikowana jeszcze tego samego roku w książce pt. Bez korzeni. Europa, relatywizm, chrześcijaństwo, islam” (Senza radici. Europa, relativismo, cristianesimo, islam”). P��ºniej Benedykt XVI poprosił sen. Perę o napisanie wstępu do swojej książki Europa Benedykta w kryzysie kultur” (L’Europa di Benedetto nella crisi delle culture”), kt�ra ukazała się w maju 2005 r., tuż po wyborze kard. Ratzingera na Stolicę Piotrową. W książce tej ukazał się m.in. jego wykład wygłoszony w benedyktyńskim klasztorze w Subiaco pod Rzymem 1 kwietnia 2005 r., w przeddzień śmierci Jana Pawła II, w kt�rym kard. Ratzinger zachęca swych przyjaci�ł niewierzących, aby starali się żyć i postępować tak, jakby B�g istniał” po łacinie maksyma ta brzmi: Veluti si Deus daretur”. 15 pa�ºdziernika 2005 r., z okazji kongresu Fundacji Magna Carta, kt�remu przewodniczył Pera, Benedykt XVI skierował do niego ważny list, w kt�rym zachęca do realizowania zdrowej” i pozytywnej” laickości.
Włodzimierz Rędzioch: Kiedy Pan Senator poznał obecnego Papieża i czym są dla Pana, laickiego filozofa, intelektualne kontakty z Josephem Ratzingerem kapłanem, wybitnym teologiem, a obecnie najwyższym duszpasterzem Kościoła katolickiego?
Sen. Marcello Pera: Kard. Ratzingera poznałem, gdy w 2001 r. zostałem wybrany na marszałka Senatu Republiki Włoskiej. Od samego początku ceniłem jego wielką kulturę i logikę. Kontakt z nim miał dla mnie duże znaczenie nie tylko na płaszczy�ºnie osobistej, lecz także intelektualnej. Jako filozof nauki zawsze sprzeciwiałem się relatywizmowi epistemologicznemu (epistemologia dział filozofii zajmujący się analizą proces�w poznawczych prowadzących do zdobywania wiedzy; teoria poznania przyp. W. R.), kt�ry występuje we wsp�łczesnej filozofii. Spotykając się z Ratzingerem i pogłębiając argumenty, kt�rymi żył, zacząłem się interesować w spos�b szczeg�lny relatywizmem moralnym. Relatywizm był także tematem pamiętnej rozmowy, kt�rą przeprowadziłem z Janem Pawłem II.
Podtytuł Pana ostatniej książki wskazuje na trzy gł�wne argumenty, będące przedmiotem Pańskich refleksji: liberalizm, Europa, etyka. Zajmijmy się najpierw liberalizmem. Czy istnieje dziś liberalizm, kt�ry nie postrzega chrześcijaństwa jako wstecznej siły hamującej postęp człowieka i społeczeństwa, czyli liberalizm, kt�ry nie byłby antychrześcijański?
Prawdziwy liberalizm nie jest antychrześcijański. Liberalizm musi uznać sw�j dług kulturowy” w stosunku do chrześcijaństwa. Dwa zasadnicze walory liberalizmu: godność i wolność człowieka wywodzą się właśnie z Biblii. Pierwszy B�g stworzył nas na sw�j obraz i podobieństwo i stąd zrodziło się pojęcie godności człowieka. Drugi B�g wyjawił nam prawdę, skąd wywodzi się wolność i związana z nią odpowiedzialność. Friedrich von Hayek, jeden z największych myślicieli liberalnych, stwierdził kiedyś: Jestem przekonany, że jeżeli nie przeciwstawimy się rozłamowi autentycznego liberalizmu i przekonań religijnych, nie ma żadnej nadziei na odrodzenie się sił liberalnych”.
Benedykt XVI uważa, że relatywizm jest jednym ze �ºr�deł zła w świecie zachodnim, liberałowie natomiast uważają, że jest to fundament” zachodniej demokracji. A co Pan Senator sądzi na ten temat?
Relatywizm to doktryna, według kt�rej każda idea, każde postępowanie i wierzenia są godne respektu i powinny być tolerowane przez sam fakt, że będąc wyrazem sposobu myślenia jakiejś wsp�lnoty ludzkiej, mogą być osądzane jedynie według wewnętrznych kryteri�w tej wsp�lnoty. Jednym słowem nie ma wartości i kryteri�w oceny wartości ważnych we wszystkich kulturach; wszystko można robić i m�wić przez sam fakt, że ktoś to robi lub m�wi. Na pierwszy rzut oka wydaje się to triumfem wolności, lecz w rzeczywistości tak nie jest. We�ºmy pod uwagę grupy lub całe wsp�lnoty, kt�re praktykują poligamię, małżeństwa kojarzone, okaleczenia narząd�w płciowych, kazirodztwo, eugenikę czy uciekają się do prawa odwetu (talionu). Uważam, że nie powinniśmy tolerować tego typu zachowania w imię relatywistycznej idei, że każdy ma swoje wierzenia! Przekonany jestem natomiast, że demokracji potrzebe są fundamentalne wartości, kt�rych nie można podawać w wątpliwość. Poza tym, gdybyśmy byli naprawdę relatywistami, jaki sens miałyby karty praw człowieka, kt�re wszyscy na Zachodzie włącznie z relatywistami popierają? Relatywiści popadają w sprzeczność negują to, co głoszą.
Od p�łwiecza jesteśmy świadkami jednoczenia się kontynentu europejskiego. Impulsem do tego procesu była działalność polityczna katolickich męż�w stanu wspomnijmy Konrada Adenauera, Alcide De Gasperiego, Roberta Schumana, kt�rzy na zgliszczach II wojny światowej chcieli zbudować pokojową i zjednoczoną Europę o chrześcijańskiej duszy”. Dziś w Parlamencie Europejskim dominują siły polityczne i ideologiczne socjaliści, komuniści, zieloni, radykałowie i liberałowie, kt�rych wizja świata i człowieka jest przeciwstawna wizji chrześcijańskiej. Wystarczy przeanalizować dokumenty i zalecenia, kt�re produkowane” są w Brukseli. Co się stało z naszym kontynentem?
W odr�żnieniu od Ameryki Europa zapomniała o swoich chrześcijańskich korzeniach i w ten spos�b osłabiła swoją tożsamość. Szerzą się relatywizm i laicyzm, kt�re starają się zepchnąć do getta elementy religijne, co jest błędem, gdyż religia chrześcijańska dała pewne podstawowe fundamenty naszej cywilizacji, dzięki kt�rym powstały demokracje liberalne. To nie przypadek, że gdy wykluczono z życia społeczeństwa religię jak to uczyniły nazizm i komunizm ze świata uczyniono piekło. Raj na ziemi jest ideałem, kt�rego nie da się w pełni osiągnąć, ale w okresach, gdy nasze społeczeństwa stawały się pogańskie, zamieniały ziemię w piekło. Jan Paweł II doskonale zdawał sobie sprawę z tego, że jest to ryzyko, kt�re zagraża teraz Europie, ale nie udało mu się wygrać bitwy o Europę.
Polska nie ma najlepszej prasy w Europie: postrzegani jesteśmy jako chłodni i eurosceptycy”. W rzeczywistości Polakom nie podoba się narzucana z Brukseli linia ideologiczna, ignorowanie zasady pomocniczości i chrześcijańskiej tradycji naszego kontynentu. Jak tu nie wspomnieć unijnego skandalu z prof. Rocco Buttiglionem. Jednym słowem Polakom nie podoba się UE, kt�ra zbytnio przypomina im dawny blok komunistyczny; nie wystarczy przypominać ciągle ludziom, że UE zapewniła Europie najdłuższy w historii okres pokoju i dobrobyt ekonomiczny. Czyż nie mają racji?
Polacy mają rację, krytykując UE. To r�wnież nie przypadek, że Irlandia inny nar�d dumny ze swego chrześcijaństwa głosowała przeciwko konstytucji europejskiej. Szefowie rząd�w i głowy państw europejskich wiedzą, jakie są nastroje wśr�d ludzi, ale zachowują się jak oświeceni” władcy: nie pozwalają nam dyskutować, uczestniczyć w podejmowaniu decyzji, głosować. Spotykają się na zamkniętych szczytach” i budują Europę bez europejskiego ludu.
Nie jest to optymistyczne stwierdzenie
Ale to prawda. W rezultacie Unia Europejska jest taka, jaka jest: pozbawiona ideał�w, bez kulturowych punkt�w odniesienia, bez wsp�lnej polityki zagranicznej nie podoba się ani nie budzi w nikim entuzjazmu. Jest tylko ośrodkiem zarządzania biurokratycznego masa regulamin�w, kt�re paraliżują życie Europejczyk�w, zamiast je polepszać. Europa albo odkryje na nowo swoją tożsamość i będzie strzec swych korzeni politycznych, religijnych i kulturowych, albo będzie skazana na porażkę na scenie światowej w konfrontacji z tymi, kt�rzy potrafią dobrze doceniać swoją tożsamość. Powiem to w jeszcze inny spos�b: albo Europa stanie się dla Europejczyk�w czymś koniecznym, ideałem, o kt�ry warto walczyć, albo będzie postrzegana jako pusty mit lub nawet jako zawada. Ci politycy i intelektualiści mam na myśli szczeg�lnie Habermasa z jego patriotyzmem konstytucyjnym” kt�rzy chcą stworzyć konstytucję europejską na abstrakcyjnych zasadach, powinni przypomnieć sobie, czym jest Ameryka oraz jej Deklaracja Niepodległości i Konstytucja. Powinni się poważnie zastanowić nad tożsamością europejską i nad rolą religii chrześcijańskiej w definiowaniu podstawowych praw człowieka; mogliby się też zastanowić nad polską Konstytucją, kt�ra zawiera Invocatio Dei”.
Jednym ze wsp�łczesnych mit�w lewicy europejskiej jest wielokulturowość. Politycy lewicowi i niekt�rzy liberałowie uważają, że nie należy obstawać przy chrześcijańskich korzeniach kontynentu i przy jego chrześcijańskiej tożsamości, gdyż Europa jest coraz bardziej wieloreligijna, wieloetniczna i wielokulturowa. Czy jesteśmy skazani na utracenie naszej wielowiekowej tożsamości w imię budowy społeczeństwa wielokulturowego?
Ludzie, narody i kultury mogą i muszą wsp�łżyć ze sobą i mieszać się, lecz powinni zachować tożsamość i bronić wartości naszej cywilizacji. Wielokulturowość to inne oblicze relatywizmu, dla kt�rego nie ma żadnej skali wartości; wszystko sprowadza się do lokalnych tradycji i do praw grup.
Oriana Fallaci zmarła niedawno wybitna włoska dziennikarka i pisarka walcząc z rakiem, ostatnie lata swojego życia poświęciła na pisanie książek, w kt�rych przestrzegała przed niebezpieczeństwem coraz bardziej postępującej islamizacji Europy. Czy Pan Senator r�wnież dostrzega tego rodzaju niebezpieczeństwo? Czy nasz kontynent rzeczywiście staje się Euroarabią?
Islam to wielka cywilizacja, ale nie należy jej demonizować i przeciwstawiać się jej jako takiej. Wyznawcy islamu, kt�rzy przybywają do Europy, z dumą pielęgnują swe korzenie i starają się stworzyć islam narodowy”. Jeżeli jednak islam narodowy nie uznaje wartości i zasad typowo europejskich, może to być ryzykowne, gdyż staje się przeszkodą w integracji. Europejczycy powinni kłaść nacisk na obronę własnej tożsamości, tak jak jest to napisane w ich konstytucjach. Tymczasem odnosi się wrażenie, że wstydzą się swych korzeni i je osłabiają. Nie tylko nie podejmują działań, by naprawdę integrować emigrant�w, ale nie domagają się od kraj�w islamskich, z kt�rych wywodzą się emigranci, by gwarantowały wolność religijną zamieszkującym tam chrześcijanom. To niebezpieczna asymetria, kt�ra może osłabić Europę.
W ten spos�b prześladowani chrześcijanie emigrują z państw islamskich, kt�re stają się coraz bardziej muzułmańskie, a gościnny” dla wyznawc�w religii Mahometa Zach�d staje się też coraz bardziej islamski. Wr�ćmy jednak do gł�wnego tematu Pańskiej książki, a mianowicie związku między liberalizmem a chrześcijaństwem. Czy Pan Senator m�głby wyjaśnić, dlaczego prawdziwy liberalizm nie może być wrogi chrześcijaństwu?
Z chrześcijaństwa pochodzą wartości, kt�re uczyniły naszą cywilizację naprawdę wielką. R�wnież liberalizm opiera się na tych zasadach. Atakowanie chrześcijaństwa, osłabianie go, ograniczanie do sfery prywatnej sprawia, że osłabia się także wspomniane wcześniej wartości: godność i wolność człowieka, kt�re stanowią esencję liberalizmu. Co pozostanie z naszej cywilizacji, jeżeli podetniemy jej chrześcijańskie korzenie i zdradzimy autentyczny liberalizm, dzięki kt�remu żyjemy w wolności i dobrobycie? Dlatego wszyscy, r�wnież niewierzący, muszą się utożsamiać z chrześcijaństwem z punktu widzenia kultury i skali wartości. Oczywiście muszą”, pod warunkiem że chcą zachować wolność, kt�rą się cieszą”.
Osobiście przyjął Pan apel kard. Ratzingera, aby ludzie niewierzący żyli tak, jakby B�g istniał. Czy uda się Panu przekonać innych, by poszli w Pańskie ślady?
Ta ważna propozycja Papieża świadczy o jego pionierskiej pozycji w relacjach ze świeckimi i niewierzącymi. Nakłaniając nas, abyśmy poszli za filozoficzną i moralną radą Pascala i Kanta i żyli tak, jakby B�g istniał”, Benedykt XVI zbudował most w kierunku tych wszystkich, kt�rzy nie mają daru wiary. Osobiście uważam tego typu rozwiązanie za możliwe do zaaprobowania, ponieważ w ten spos�b wszyscy możemy być odpowiedzialni za nasze postępowanie. Jeżeli B�g istnieje, musimy wyznaczyć sobie granice i respektować je. Nikt z nas w naszym codziennym działaniu, w stanowieniu praw, w organizowaniu społeczeństwa nie może przypisywać sobie absolutnej władzy i wolności. Istnieją normy, kt�re musimy respektować, i wartości, kt�re nie podlegają dyskusji. Odrzucanie chrześcijaństwa działa jak narkotyk: najpierw wywołuje euforię i poczucie wszechwładzy, a następnie powoduje frustrację i depresję.
